Ból można najogólniej zdefiniować jako nieprzyjemne uczucie lokalizowane w części ciała. Ból jest sygnałem, wskazującym na możliwość, lub też występującym w trakcie uszkodzenia tkanki. A zatem występowanie bólu jest ostrzeżeniem przed możliwością uszkodzenia tkanek. Ból jest jednym z sygnałów choroby skupiającym uwagę zarówno pacjenta jak i lekarza. Pojawienie się bólu wskazuje i często lokalizuje proces zniszczenia tkanek. Przebieg różnych chorób manifestuje się charakterystycznymi objawami, których umiejscowienie, przebieg, a także natężenie bólu są istotnym czynnikiem diagnostycznym.
Istnieje dwoistość związana zarówno z uczuciem bólu jak i z emocjami które to uczucie zwykle wywołuje. Ból jest dobrodziejstwem, ostrzega przed możliwością zniszczenia tkanek, ale może też być przekleństwem – ból o dużej intensywności ogranicza sprawność narządu (lub narządów) i towarzyszy mu zwykle niepokój, oraz negatywny ładunek emocjonalny mogący prowadzić do reakcji panicznych, czy depresji.
Mechanizm odczuwania bólu może tkwić w przyczynie somatycznej, lub też w sferze psychicznej nie mającej patologicznego podłoża. Ból mający przyczynę organiczną (somatogenną), może być proporcjonalny do wielkości pobudzenia włókien bólowych – określany jako nocyceptywny, bądź też może być wynikiem zaburzeń czynności w układzie nerwowym, określanym jako neuropatyczny. Ból (czy też zespoły bólowe) przebiegające w obwodowym układzie nerwowym określa się mianem neuropatii (np. w przebiegu cukrzycy). Ból, który jest pochodzenia ośrodkowego (mózgowego) nazywany jest bólem dezaferentacyjnym (np. ból ośrodkowy po udarze mózgowym, lub ból fantomowy po amputacji).
Prezentowana klasyfikacja jest naturalnie pewnym uproszczeniem. Wiele zespołów bólowych charakteryzuje się jednoczesnym uruchomieniem wielu mechanizmów bólowych tj. jednoczesnym występowaniem bólu nocyceptywnego, neuropatycznego i psychicznego np. w bólu nowotworowym.
Postępowanie przeciwbólowe jest najskuteczniejsze jeśli możliwe jest usunięcie przyczyny bólu do czego zmierzają zwykle działania lekarskie. Niezależnie od prób usunięcia przyczyny bólu, postępowanie przeciwbólowe w zależności od dominującego mechanizmu powstawania bólu może opierać się na stosowaniu metod zachowawczych:
* farmakologicznych środków przeciwbólowych nieopiatowych i opiatowych,
* środków myorelasacyjnych,
* trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych
* środków przeciwpadaczkowych
* inhibitorów wychwytu serotoniny,
* agonistów alfa2-adrenergicznych
a także metod zabiegowych :
* miejscowym podaniu środków przeciwzapalnych np. dostawowo, czy epiduralnie.
* wykonywaniu blokad nerwów, neuroliz
* wykonywaniu blokad układu współczulnego np. blokady splotu trzewnego, czy zwoju gwiaździstego
* inwazyjnych technik neurostymulacyjnych
Stosuje się także metody fizykalne (jak fizykoterapia, diatermia, oprzyrządowanie ortopedyczne) oraz metody psychologiczne. Należy dążyć do postępowania przeciwbólowego interdyscyplinarnego w wyspecjalizowanych poradniach przeciwbólowych.
